اعتدال به معنای میانه روی و حدّ وسط است و در مقابل افراط و تفریط قرار دارد. اسلام آیین اعتدال است و در همۀ امور انسانها را به پرهیز از افراط و تفریط دعوت میکند. یکی از اصول و مبانی حاکم بر سیرۀ اهل بیت (ع) اصل اعتدال و میانهروی است.
آنچه از قران کریم آموختم اعتدال و میانه روی در صفات متعدد اخلاقی می باشد. قران کریم هرگاه می خواست مرا از افراط درباره موضوعی منع نماید، ابتدا آیه ای شامل شرح آن صفت می آمد و سپس آیه انبیاء 11، 12، 13 می آمد که به معنای عدم افراط در آن صفت بود.
یکی از نشانه های ختم موضوع یا کلام در توصیه های قران آیه اسراء 8 می باشد. معنای این آیه این می باشد که انجام بده اما در این موضوع از اعتدال خارج نشو و دچار افراط در آن نشو!!
اسراء 8
عَسي رَبُّکُمْ أَنْ يَرْحَمَکُمْ وَ إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا وَ جَعَلْنا جَهَنَّمَ لِلْکافِرينَ حَصيراً
امید است که پروردگارتان شما را رحمت کند ، و [ لی ] اگر [ به گناه ] بازگردید [ ما نیز به کیفر شما ] بازمی گردیم ، و دوزخ را برای کافران زندان قرار دادیم.
برداشت: معنایی مطابق با استخاره : اگر انجامش دادی و یا تصمیم بر انجامش داری، از حد مگذر
نشانه: از نشانه های ختم موضوع یا کلام (توصیه های قران ) می باشد، به این معنی که انجام بده اما از اعتدال خارج نشو و دچار افراط در انجام آن نشو.
انبیاء 11، 12، 13
وَ کَمْ قَصَمْنا مِنْ قَرْيَةٍ کانَتْ ظالِمَةً وَ أَنْشَأْنا بَعْدَها قَوْماً آخَرينَ
و چه بسیار شهرها را که [ مردمش ] ستمکار بودند درهم شکستیم ، و پس از آنها قومی دیگر پدید آوردیم.
فَلَمَّا أَحَسُّوا بَأْسَنا إِذا هُمْ مِنْها يَرْکُضُونَ
پس چون عذاب ما را احساس کردند ، بناگاه از آن می گریختند.
لا تَرْکُضُوا وَ ارْجِعُوا إِلي ما أُتْرِفْتُمْ فيهِ وَ مَساکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْئَلُونَ
[ هان ] مگریزید ، و به سوی آنچه در آن متنعّم بودید و [ به سوی ] سراهایتان بازگردید ، باشد که شما مورد پرسش قرار گیرید.
برداشت: معنای آن عموما در ترکیب با آیه قبل بدست می آید و به معنای عدم زیاده روی کردن در موضوع آیه قبل می باشد.
درباره مسلمانان در قران آمده است:
سوره بقره ، آیه 143:
و کذلک جعلناکم امة وسطا لتکونوا شهداء علی الناس و یکون الرسول علیکم شهیدا
و این چنین شما را امتی میانه (معتدل) ساختیم تا بر مردمان گواه باشید و پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) هم بر شما گواه باشد.
یا ایها الناس علیکم بالقصد، علیکم بالقصد، علیکم بالقصد (متقی هندی، علی، کنز العمال، ج۳، ص۲۸)
ای مردم! بر شما باد به میانهروی، بر شما باد به میانهروی، بر شما باد به میانهروی
امیرالامومنین علیهالسّلام:
لاتری الجاهل الا مفرطا او مفرطا (امام علی علیهالسلام، نهج البلاغه، حکمت ۷۰)
جاهل را نمیبینی، مگر این که یا افراط میکند و یا تفریط
وليكن احبّ الامور اليك أوسطها فى الحق، و أعمها فى العدل، و أجمعها لرضا الرعيه.
نامه آن حضرت به مالك اشتر: بايد بهترين امور در نزد تو، میانه ترين آن ها در حق، و فراگيرترين آن ها در عدالت، و جامع ترين آن ها به رضايت مردم باشد. ( نهج البلاغه ، نامه 53)
شخصا معتقدم راه درست در زندگی رعایت اعتدال می باشد. فردی که دچار افراط در مهربانی می شود، لاجرم زمانی بعد از چندین بار تجربه ناخوشایند، به ورطه تفریط افتاده و به کل مهربانی به دیگران را قطع می نماید.