طبق فقه اسلامی دیه زنان نصف مردان می باشد. همچنین فرزندان، دختران نصف پسران ارث می برند. فقیهان می گویند از نظر دین اسلام، زنان هیچ وظیفه ای برای کسب درآمد در خانواده ندارند، وقتی شوهرشان فوت می کند یک دیه کامل به آنان تعلق می گیرد تا بتواند معیشت خود و خانواده اش را تامین نماید. ولی شوهر نصف دیه برای خانمش دریافت می کند یعنی اینکه نباید روی دیه خانم حساب باز نماید و معاش روزانه را با کار خود تامین نماید.
منتقدان اسلام و این احکام می گویند، ارث زن از شوهر یک هشتمه و شوهر از زن یک چهارم در صورت فرزند داشتن هست.
از طرف دیگر می گویند در جراحت، قطع عضو و ... دیه به خود شخص تعلق می گیرد و زن در اینحالت نصف مرد هست.
طبق قوانین جمهوری اسلامی که به احتمال زیاد بر اساس فقه شیعه نگاشته شده، اگر شوهر بمیرد و وابسته نسبی یا سببی نداشته باشد، یک چهارم اموالش به خانمش به ارث می رسد و بقیه به حکومت می رسد.
مساله دیگر اینجاست که فرض کنیم زن یا مرد، خانواده نداشته باشند و مجرد باشند. در اینحالت توجیه ذکر شده، منطقی بنظر می رسد. بعلاوه دیه جنین دختر یا پسر هم به همین صورت هست.
در محیط ایکس (توئیتر سابق) شخص دیگری، به استناد قوانین ارث، پدر و مادر را از فرزند فوت شده ارث می برد و بدین استناد یک فقره پرونده قضایی بوده که پدر و مادر فرد بر روی خانه فرزند فوت شده دست گذاشته و باعث شده اند که زن و دو فرزند خردسالش مجبور شوند خانه را بفروشند و آواره گردند تا سهم آن ها را بدهند.
یک مرد، استدلال می کند نفقه، مهریه، خرج خانه بر عهده مرد خانواده هست و لذا دو برابر بودن ارث منطقی هست.
فرد دیگری استدلال می نماید، بصورت پیش فرض اسلام این است که از زن و مرد از جوانی تشکیل خانواده داده که در گذشته عموما اینطور بوده. حال آنکه اکنون شاید بعضی تا آخر عمر مجرد باشند.
بعضی معتقدند امروزه با توجه به اینکه زن و مرد دوشادوش هم مسئولیت تامبن اقتصادی را بر عهده دارند، حکم باید با عرف اصلاح شود و دیه برابر شود. همانطور که در قانون دیه تصادف برابر شد. آنان حکم دیه را از جمله احکام امضایی پیامبر با توجه به عرف زمان خود می دانند.
مجتهد آقای صانعی، حکم به برابر بودن دیه زن و مرد دادند. ایشان در استفتائات قضایی خود، دیه زن و مرد، هم در دیه نفس هم در دیه اعضا را همانند حکم می دهند.
محسن کدیور در سایت خود در پاسخ به سوالی چنین می نویسد:
الف. تفاوت دیهی زن و مرد مستند قرآنی ندارد. مستندات روایی آن متناسب با فرهنگ خاص حجاز در زمان اولیاء دین بوده است، با توجه به تغییر شرائط زمانه از جمله تغییر وضعیت فرهنگی و اجتماعی بانوان استناد به اینگونه احادیث صحیح نیست.
ب. در مورد ارث در مواردی سهم الارث بانوان نصف مردان است. اما در کنار ارث کمتر زنان در صورت ازدواج از نفقه و مهریه برخوردارند. اگر قرار است ارث مساوی باشد، نفقه و مهریه نیز حذف خواهد شد که معلوم نیست به نفع بانوان در بسیاری نقاط جهان باشد.
بانوان در برابر کارهایی که در خانه انجام می دهند مستحق اجرت هستند. در زمان طلاق این خدمات می باید محاسبه شود. در صورت محاسبه در زندگیهای متعارف خاورمیانه اکثر مردان مدیون همسرانشان خواهند بود.
آیه 11 سوره نساء:
حکم خدا در حق فرزندان شما این است که پسر دو برابر دختر ارث برد، پس اگر همه دختر و بیش از دو تن باشند فرض همه دو ثلث [فرضها یعنی سهمیههای معیّن ارث، شش نوع است: نصف، رُبع (یک چهارم)، ثُمن (یک هشتم)، سُدس (یک ششم)، ثلث (یک سوم)، ثُلُثان (دو سوم).] ترکه است، و اگر یک دختر باشد نصف، و فرض هر یک از پدر و مادر یک سُدس تَرَکه است در صورتی که میّت را فرزند باشد و اگر فرزند نباشد و وارث منحصر به پدر و مادر بود، در این صورت مادر یک ثلث میبرد (باقی را پدر)، و اگر میّت را برادرانی باشد در این فرض مادر یک سُدس خواهد برد، پس از آنکه حقّ وصیّت و بدهی که به مال میّت تعلق گرفته جدا شود. شما این را که پدران و فرزندان کدام یک به خیر و صلاح (و به ارث بردن) به شما نزدیکترند نمیدانید. (این احکام) فریضهای است که خدا معیّن فرموده، که خدا به هر چیز دانا و آگاه است.
«شیخ طوسى» گوید: سدى و ابن عباس گويند: سبب نزول آيه چنين بود كه مردم زنان و دختران و پسران صغار را از ارث محروم مى كردند و جز به كسانى كه شمشير زن بوده و به كارزار جنگ مى پرداختند. به ديگران ارث نمى دادند و اين آيه نازل گرديد و كيفيت ارث را آشكار ساخت.
صاحب روض الجنان از عطا نقل كند كه سعيد بن الربيع النقيب را در غزوه احد كشتند و يك زن و دو دختر و يك برادر داشت. برادر همه اموال او را به ارث برد و چيزى به زن و دختران او نداد. زن سعد شكايت نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله برد و اين آيه نازل گرديد، احمد و ابوداود و ترمذى و حاكم موضوع سعد بن الربيع را از جابر روايت كرده اند.
برخى گويند: درباره عبد الرحمن برادر حسّان شاعر نازل شده كه وفات يافته بود و يك زن و پنج برادر وارث او بودند. وراث مزبور مال را به ارث بردند و به زوجه عبدالرحمن چيزى ندادند. زن عبدالرحمن شكايت نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله برد و آيه مواريث نازل گرديد. چنان كه سدى روايت نموده و صاحب جامع البيان نيز از سدى نقل نموده است.
اگر دقت کنید تمامی موارد، حالتی است که اتفاقا حق و حقوق بانوان پرداخت نشده است. رسم جاهلیت چنین بود که اصلا به زنان و دختران و حتی پسران که غیر شمشیرزن بودند، ارثی پرداخت نمی گردید.
در حديثى از امام جواد عليه السلام آمده است: هيچگونه هزينه فردى واجتماعى بر عهده زن نيست، علاوه بر آنكه هنگام ازدواج مهريه مىگيرد، ولى مرد هم مهريه مىدهد، هم خرج زن را عهدهدار است. زن بىهيچ مسئوليّتى سهم ارث دريافت مىكند وحقّ پسانداز دارد ولى در بهرهگيرى، از همان سهم مرد بهره مىگيرد.
امام علی بن موسی الرضا علیه السّلام نقل شده که در پاسخ این سؤال فرمود: این که سهم زنان از میراث نصف سهم مردان است به خاطر آن است که زن هنگامی که ازدواج میکند چیزی (مهر) میگیرد و مرد ناچار است چیزی بدهد، به علاوه هزینه زندگی زنان بر دوش مردان است، در حالی که زن در برابر هزینه زندگی مرد و خودش مسؤولیتی ندارد.
آیه 178 سوره بقره:
ای اهل ایمان بر شما حکم قصاص کشتگان چنین معین گشت که مرد آزاد در مقابل مرد آزاد، و بنده را به جای بنده، و زن را به جای زن قصاص توانید کرد. و چون صاحب خون از قاتل که برادر دینی اوست بخواهد درگذرد کاری است نیکو، پس قاتل دیه را در کمال خشنودی ادا کند. در این حکم، تخفیف (امر قصاص) و رحمت خداوندی است، و پس از این دستور، هر که تجاوز کند او را عذابی سخت خواهد بود.
«شیخ طوسی» گوید: قتاده گويد: اين آيه درباره طايفه اى از اهل جاهليت نازل گرديده كه بر طائفه اى ديگر تفوق داشته اند و ميخواستند از لحاظ قصاص بر آنها تعدى و تجاوز نمايند به قسمى كه راضى نبودند كه در قبال برده اى از خود برده اى از آنها را قصاص كنند.
بلكه ميخواستند شخص آزادى را از ميان آنها قصاص نمايند و در قبال زن، مردى از قبيله طرف مقابل خود را قصاص كنند و خداوند با نزول اين آيه آن روش را نهى نمود
مرد در برابر زن با پرداخت ما به التفاوت ديه، قصاص مىشود.
امام صادق(عليه السلام) نیز نقل شده که ایشان فرمودند: «أن لَيسَ لَها عَاقِلَةٌ و لا نَفَقَةٌ و لا جِهادٌ ـ و عَدَّ أشياءَ غَيرَ هذا ـ وَ هذا عَلَى الرِّجالِ ؛ فَلِذلِكَ جُعِلَ لَهُ سَهمَانِ وَ لَها سَهمٌ»؛ به خاطر اينكه زن نه موظّف به پرداخت ديه اى [در مورد عاقله] است و نه نفقه اى بر او واجب است و نه جهادى ـ حضرت چند مورد ديگر را برشمرد ـ و اين وظايف همه به عهده مرد است. به اين دليل براى مرد دو سهم و براى زن يك سهم در نظر گرفته شده است (مسند الإمام الصادق أبى عبد الله جعفر بن محمد(عليهما السلام)، عطاردى، عزيز الله، انتشارات عطارد، تهران، 1384 هـ ش، ج 19، ص 454)
در سایت آقای مکارم شیرازی آمده است که ديه زن و مرد تفاوت در صورتي اعمال مي شود که ميزان جرم از مقياس ثلث يک ديه کامل بالاتر برود، اما در جراحت ها و صدمات جسمي که بر زن وارد مي آيد، اگر صدمه در حد ثلث ديه کامل باشد، ديه اين نوع صدمات بين زن و مرد مساوي خواهد بود. (قانون مجازات اسلامي، ماده 300)
در فرانسه یک فرد میتواند در طول عمر خود بخشی از املاک و دارایی خود را به شخص دیگر یا ورثه خاصی هبه و اهدا کند ولی ارزش این هدایا نباید از سقف تعیین شده در قانون ارث این کشور بیشتر باشد. چرا که وراث قانونی فرد این حق را دارند که با طرح دعوی حقوقی، املاک هدیه شده مازاد بر سقف قانونی را پس بگیرند. اما در هلند اهدا و انتقال اموال در طول دوره حیات افراد رایج نیست، چون که همسر رسمی و شریک زندگی ثبت شده یک فرد وارث قانونی تمام داراییهای اوست. هر چند فرزندان هم مطابق قانون این کشور، سهم اجباری از املاک و دارایی والدین خود دارند ولی این سهم در طول زندگی همسر رسمی یا شریک زندگی ثبت شده پدر یا مادرشان قابل انتقال و پرداخت نیست.
مطابق قانون فرانسه، اگر متوفی فرزندانی از زندگیهای مشترک پیشین خود داشته باشد، همسر بازمانده یک چهارم املاک و دارایی او را به ارث میبرد و ۳/۴ باقیمانده به فرزندان او میرسد. اما اگر، تنها فرزندان متوفی حصل از ازدواجِ با همسر بازمانده باشد، همسر او حق انتخاب بین دو گزینه را دارد که یا تمامی اموال و املاک متوفی را در اختیار بگیرد یا این که یک چهارم آن را سهم الارث خود بداند و سه چهارم باقیمانده به تساوی بین فرزندان تقسیم میشود.
کشورهای آنگلوساکسون همچون بریتانیا (فارغ از اسکاتلند)، ایالات متحده، استرالیا، کانادا نیز قائل به حق آزادی وصیت هستند و فرد مجاز است هر طور که مایل است در مورد اموال و دارایی خود پس از مرگش تصمیمگیری کند و حتی فرزندان خود را از ارث محروم کند. در آن سوی دریای مدیترانه، اسرائیل نیز محروم کردن فرزندان از ارثیه والدین را مجاز کرده است. در مقابل، بسیاری از اعضای اتحادیه اروپا همچون فرانسه، پرتغال، ایتالیا و آلمان در قوانین خود حق برخورداری فرزندان از ارث را محفوظ نگاه داشتهاند، یعنی در این کشورها امکان محروم کردن فرزندان از ارث وجود ندارد.
ملکوت معتقدست افراد سرپرست خانوار فارغ از جنسیت، و افراد مستعد سرپرست خانوار (مردان) محق برای دریافت سهم بیشتری از دیه و ارث نسبت به دگران هستند و این حکم را نسبت به عدالت از نظر خودشان نزدیکتر می دانند.
ملکوت همچنین معتقدست دیه افراد سرپرست خانوار فارغ از جنسیت میتواند بیشتر از دگر افراد تعیین گردد.